Er zijn plekken waar een berg niet alleen op de achtergrond staat, maar op de voorgrond van het leven. Op 22 juli 2025 was dat het geval: de Tour de France beklom de top van de Mont Ventoux, door sommigen liefkozend ‘de kale reus’ genoemd. Wie zijn 1.910 meter hoge top ziet, vergeet snel dat wat hem werkelijk kenmerkt niet zijn hoogte is, maar zijn invloed.
Invloed
De Mont Ventoux heeft geen dorpen voortgebracht, maar wel hun richting bepaald. Zijn winden bepaalden de vegetatiezones. Zijn ligging bepaalde routes van pelgrims, soldaten en handelaren. Zijn flanken vormden een subtiel verschil tussen katholieke macht, protestants verzet, pauselijke eigendom, boerenoverleving en zelfs trage wederopbouw na oorlog en ziekte.
Dorpen
In de schaduw van deze beroemde berg in de Provence ontstonden kleine Mont Ventoux dorpen. Geen geheim, maar ze zijn ook niet echt beroemd. Het zijn dorpen die getuigen van een andere tijd. Van overlevingskunst. Van een langzame evolutie van geloof naar landbouw naar nu vaak kunst. Dorpen waar ik telkens terugkom, omdat je hun verhaal ´voelt´ wanneer je door de steegjes loopt. Daarom juist nu – nu alle camera´s op de Mont Ventoux zijn gericht – een historisch portret van de reus en zijn schaduw. Van het leven rond de Mont Ventoux door de eeuwen heen. Verteld aan de hand van een paar bijzondere maar minder bekende dorpen waar die geschiedenis zich afspeelde.
Klimaat als scheidslijn – het fundament van verschillen
De Mont Ventoux in de Provence splijt de wind. Dat merk je met name in de winter wanneer je de moed opbrengt over de kam van de Mont Ventoux naar de top te lopen. Op de noordflank daalt de temperatuur snel; op de zuidzijde komt het mediterraan leven hoger. Dat verschil verklaart waarom in Brantes geneeskrachtige kruiden floreren, terwijl men in Venasque kersen plant, en de paters rondom Le Barroux wijnen van zonovergoten hellingen oogsten.
Microklimaat
Dit microklimaat verdeelt niet alleen de flora, maar ook de landbouwstructuur en uiteindelijk de levensstijl. In Montbrun-les-Bains was water hét product; in La Roque-Alric was het de hoogte; in Le Crestet de strategische ligging.
Montbrun-les-Bains. Aan de Noord oost flank van de Mont Ventoux. Vroeger: protestants bolwerk. Nu: thermale badplaats.
De wijnkaart van vandaag – met AOC Ventoux, Beaumes-de-Venise, en zelfs de vergeten muscat van Le Barroux – is geen moderne marketing of branding, maar het gevolg van eeuwenlange klimaatstrategie. Wie druif plantte op de verkeerde flank, verloor zijn oogst. Wie begreep wat de mistral bracht of vermeed, leefde.
Macht en geloof – de Ventoux als grenswaker
Wie vanaf Montbrun-les-Bains naar het westen trekt, volgt niet alleen het reliëf, maar ook de loop van de macht. In de middeleeuwen scheidde de berg het koninklijke Frankrijk van het pauselijke Comtat Venaissin. Venasque, Le Barroux en La Roque-Alric lagen onder pauselijk gezag. Het betekende andere wetten, andere belastingen, een ander ritme.
De kloosters en kerken die zich vestigden op de ruggen van deze dorpen waren niet alleen gebedsplaatsen, maar ook militaire posten. De abdij van Le Barroux, eeuwen later herbouwd door Benedictijnen, echoot die grensfunctie.
Maar ook de geloofsstrijd kerfde zich in deze dorpen. In Montbrun-les-Bains stond Charles Dupuy de Montbrun, de ´Bayard protestant´, op tegen het katholieke gezag. Zijn hoofd viel in Grenoble, maar zijn naam leeft in het dorp voort. Zijn kasteelruïne is geen toeristische trekpleister, maar een herinnering aan verdeeldheid in de schaduw van een berg.
“Ik speel niet voor de toeristen, ik speel voor de wind,” zei de violist in Montbrun. Alsof hij wist dat zelfs muziek niet neutraal is onder de Ventoux. Net als Oliver Mak-Bouchard in zijn debut roman ‘Le dit du mistral’ beschreef hoe vroeger dagenlang muziek werd gespeeld om de God van de Ventoux, Vintur, gunstig te stemmen.
Le Crestet aan de Noordzijde van de Mont Ventoux. Vroeger: strategisch bastion uitkijkend over de Ouveze vallei. Nu: laat het dorp de stilte spreken.
Strategische ligging – dorpen als uitkijkpost
De Mont Ventoux zelf werd zelden bewoond, maar eromheen lagen wachters. Le Crestet – hoog en labyrintisch – werd in de 9e eeuw gebouwd als bastion. In tijden van conflict keek men hier ver over de vallei van de Ouvèze. Het dorp is verticaal: wie hier leeft, leert de hoogte als bescherming te lezen.
La Roque-Alric, dramatisch geplakt tegen een rotspunt, werd lang beschouwd als pestvrij toevluchtsoord. De lucht zou daar zuiverder zijn dan in het dal. Zijn kerk op de klif diende niet alleen als huis van God, maar als laatste baken.
La Roque Alric. Aan de west flank van de Mont Ventoux. Vroeger: hoog gebouwd tegen de rots. Volgens overlevering ter bescherming tegen de pest. Nu: een oase van rust, met 1 restaurant van een Nederlandse telg uit het Sluyter geslacht.
Brantes aan de noordflank van de Mont Ventoux ligt letterlijk in de schaduw van de Mont Ventoux. Vroeger: bekend van legenden en sagen over wilde kruiden met geneeskundige kracht. Nu: kunstenaarsdorp.
Brantes daarentegen was geen fort, maar een schuilplaats. Verborgen in de Toulourenc-vallei, moeilijk te bereiken, overleefde het dorp vele eeuwen dankzij onzichtbaarheid. Vandaag trekt het kunstenaars aan, maar vroeger trof men hier alleen boeren met kennis van wilde kruiden en genezing.
Ziekte, herstel en overleving
De pestgolven in de 14e en 18e eeuw, de bezetting in de Tweede Wereldoorlog, en de economische leegloop van de 20e eeuw: de dorpen rond de Mont Ventoux kennen de taal van verlies.
Montbrun-les-Bains koos herstel: thermale bronnen werden economische ankers. In Brantes vond men genezing in planten. Le Barroux herrees na een brand in 1944, vermoedelijk aangestoken uit wraak door het verzet, dat zich in het kasteel schuilhield.
Le Barroux aan de westflank van de Mont Ventoux. Vroeger: grensplaats tussen het Franse koninkrijk en pauselijk gezag. Nu: een stil dorp met abdij wijn.
Sommige dorpen verdwenen langzaam van de kaart. Maar anderen – zoals La Roque-sur-Pernes – bleven juist bestaan door hun onopvallendheid. Geen strategische waarde, geen religieuze ruzies. Alleen landbouw, gemeenschap en rust in de schaduw van de Mont Ventoux.
La Roque-sur-Pernes. Aan de zuidflank van de Mont Ventoux. Vroeger: landbouw en rust. Nu: landbouw en rust. Maar mooi!!
Het hedendaagse decor – schaduw wordt landschap
De Mont Ventoux is inmiddels beklommen door duizenden wielrenners. Maar toch zeg ik altijd “Er omheen ‘cirkelen’ is minstens zo mooi of misschien wel mooier, dan er tegen op rijden!” Je rijdt geen etappe, maar ontmoet echo’s van het verleden.
Venasque aan de zuidflank van de Mont Ventoux. Vroeger: christelijke plaats tot doop en bezinning. Nu: Het laatste geldt nog steeds.
De dorpen die ik hier beschrijf zijn geen openluchtmusea. Ze zijn dragers van een stille, langzame geschiedenis. Venasque draagt haar Romeinse fundamenten onder haar 6e eeuwse doopkapel. Le Barroux waakt in renaissancesteen. Brantes geneest in stilte. Ze maken deel uit van een levend web van dorpen, waar ook de bekendere dorpen als Séguret, Vaison-la-Romaine, Bedoin en Sault van uitmaken. Een regio in de Provence die zich niet laat samenvatten, maar zich laat lezen – in lagen.
Legenden en volksgeloof – verhalen als infrastructuur
De dorpen in de schaduw van de Mont Ventoux danken hun vorm niet alleen aan klimaat of macht, maar ook aan verhalen. Al in eerdere columns heb ik geschreven over de betekenis van legenden en sagen in de Provence. Ze lijken wel even diep geworteld als lavendelstruiken. In Venasque fluistert men over een ondergronds gangenstelsel dat ooit het dorp verbond met een geheim klooster. In Le Crestet wordt nog steeds verteld over een kluizenaar die tijdens de pest de doden begroef en daarna zelf in een muur verdween. In Brantes leeft het verhaal van een vrouw, ‘la guérisseuse’, die bij maanlicht kruiden plukte op de flanken van de Toulourenc. Haar kennis zou generaties lang doorgegeven zijn – de huidige herboristes in het dorp spreken niet van hekserij, maar van erfgoed.
Dit soort verhalen zijn meer dan folklore: ze zijn geheugen. Ze gaven betekenis aan stormen, dood, dorst en redding. Ze maakten het leven op de rand van de bewoonbare wereld verklaarbaar en draaglijk. Het volksgeloof functioneerde als infrastructuur waar formele wegen nog ontbraken. Niet alles wat belangrijk is, staat in boeken. Zoals een oude vrouw in La Roque-sur-Pernes zei: “De geschiedenis van de mens, dat is de geschiedenis die je aan je kinderen vertelt.”
De rol van vrouwen – verborgen leiders in de schaduw
Wie goed kijkt naar de dorpen onder de Mont Ventoux, ziet een opvallend patroon: de overleving van deze gemeenschappen hing vaak samen met het werk van vrouwen. Niet alleen als herboristes, maar als landarbeiders, dorpsoudsten, kooplui en zorgers.
In tijden van oorlog – zoals na 1944 toen Le Barroux in as lag – waren het vaak vrouwen die de dorpsstructuur overeind hielden, het land herplantten en scholen heropenden. In Montbrun-les-Bains, zo blijkt uit gemeentearchieven, was het een vrouw, Mère Euphémie, die de thermale bronnen opnieuw onder gemeentelijk beheer bracht na WOII.
Zelfs vandaag zie je het: veel kleine initiatieven in deze dorpen – herbergen, ateliers, kruidenwinkels – worden gedragen door vrouwen die terugkeerden, na jaren elders. Wat historici over het hoofd zagen, leeft door in deze dorpslichamen. Vrouwen hielden het ritme vast toen alles elders kapseisde.
Slot
Wie de Mont Ventoux ziet als een uitdaging om te beklimmen, zoals op 22 juli wanneer de Tour de France de Mont Ventoux bestormt en alle camera’s naar boven gericht staan, mist het verhaal dat zich aan zijn voeten afspeelt. De geschiedenis ligt niet op de top, maar in de schaduw. In dorpen die door wind zijn geslepen, door macht zijn gemarkeerd, door ziekte zijn beproefd, en door generaties zijn herbouwd. Dorpen met een verhaal. En alles vertellen. Wanneer je er dan toch al voor de Tour de France bent, vergeet dan niet minimaal één van deze 7 dorpen te bezoeken en te luisteren!
Hoofdfoto: Brantes in de schaduw van de Mont Ventoux.
Nieuwsbrief
Klik op de link: https://encr.pw/UqXJO en abonneer je op de gratis nieuwsbrief van e-magazine Hans in the Provence. Dan weet je zeker dat je geen artikel over de Provence meer mist!
Heb je vrienden die het e-magazine Hans in the Provence ook leuk zouden vinden? Stuur dan de link naar ze door! Dat zou heel fijn zijn!
Fotografie ©HansBrouwer
Erg leuk artikel weer
Dank je wel! Zo met de komst van de Tour de France op 22 juli a.s. is het hopenlijk voor de lezer nuttige informatie om niet alleen de Tour maar ook de wat minder bekende dorpjes in de schaduw van de Mont Ventoux eens een bezoek te brengen!